Był w pierwszym dziesięcioleciu Młodej Polski najpopularniejszym
poetą
lirycznym; jego najbardziej znane wiersze były na ustach wszystkich
wielbicielek i wielbicieli poezji, a manifesty dekadenckiego światopoglądu,
wyrażające nastroje zwątpienia, melancholii i poczucia braku jakichkolwiek
drogowskazów ideowych, pokolenie Młodej Polski uznało za własny głos.
Urodzony na Podhalu, pochodził z rodziny o silnych tradycjach
kulturalnych. Jego matka należała do kręgu literatek skupionych w
Warszawie wokół znanej powieściopisarki Narcyzy Żmichowskiej, jego
bratem przyrodnim był znany malarz Włodzimierz Tetmajer sportretowany
przez Wyspiańskiego jako Gospodarz w Weselu), bratem ciotecznym
satyryk, autor głośnych Słówek, Tadeusz Boy-Żeleński. Osobowość
prywatną" Tetmajera uwiecznił na zawsze w literaturze (także w Weselu, w
postaci Poety) Stanisław Wyspiański. Kiedy wystawiono Wesele (1901),
Tetmajer stał u szczytu sławy nie tylko jako liryk i dramatopisarz, ale
także jako bywalec wytwornych salonów i towarzystw, bohater licznych
romansów i flirtów.
Piewca modernistycznego znużenia i smutku debiutował w wieku
dwudziestu jeden lat poematem prozą Ula. Począwszy od roku 1891 po
rok 1924 wydawał kolejne tomy Poezji, których uzbierało się osiem. Jego
sławę poetycką zbudowały i utrwaliły jednak trzy pierwsze tomy,
szczególnie drugi, z roku 1894, po którym właśnie obwołano go poetą
pokolenia, uznając, że w sposób najdobitniejszy wypowiedział nastroje
doby kryzysu światopoglądowego i znalazł dla nich najdoskonalszą formę
artystyczną. W ten sposób nazwisko Tetmajera złączyło się na zawsze z
terminem dekadentyzm", jako określeniem postawy charakterystycznej
dla schyłkowych i katastroficznych przekonań filozoficznych i kulturowych.
Obraz Tetmajera poety dekadenckiego przysłania więc niekiedy inne jego
dokonania literackie, świadczące nie tylko o umiejętności przezwyciężenia
poczucia ludzkiej bezradności wobec wyroków losu, ale także o
oszukiwaniu źródeł siły duchowej, heroicznych wzorów osobowych, kulcie
potęgi i aktywności. Dowodem na istnienie tego innego" Tetmajera są
wiersze o tematyce antycznej, pełne podziwu dla greckiej filozofii harmonii
duchowej i fizycznej, dramat Rewolucja (1906) i wiersze poświęcone
wydarzeniom rewolucyjnym lat 19051907, a także ta część jego twórczości
prozatorskiej, którą określa się mianem prozy tatrzańskiej". Chodzi tu
głównie o cykl opowiadań, gawęd i anegdot góralskich zatytułowany Na
Skalnym Podhalu (19031910), napisany stylizowaną gwarą podhalańską,
często wykorzystujący wątki znane z autentycznego folkloru góralskiego,
ale po mistrzowsku przetworzone. Utwory te świadczą nie tylko o
znakomitej znajomości ludowej kultury Podhala, ale także o fascynacji
typem bohatera, jaki stworzyła ta kultura: jednostki o silnym poczuciu
niezależności, wybujałej indywidualności nie uznającej norm społecznych i
żyjącej wedle własnych zasad moralnych.
