STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI (1868-1927)
Polski prozaik, dramaturg, eseista, tworzący również w języku niemieckim.
Jeden z najgłośniejszych pisarzy modernizmu polskiego i
północnoeuropejskiego. Uczył się w niemieckich gimnazjach, następnie
przez jakiś czas studiował architekturę i medycynę w Berlinie.
Tamże w 1892-1893 redaktor socjalistycznej Gazety Robotniczej
przeznaczonej dla polskiej emigracji zarobkowej. Po opublikowaniu cyklu
Zur Psychologie des Individuums (część I Chopin i Nietzsche, część 2 Ola
Hansson, 1892), w którym zawarł modernistyczną koncepcję artysty,
wszedł do środowiska niemiecko-skandynawskiej bohemy artystycznej w
Berlinie, przyjaźniąc się m.in. z A. Strindbergiem i E. Munchem.
1893 ożenił się z Norweżką Dagny Juel. 1898 przyjechał do Krakowa,
przyjęty przez modernistyczne środowiska artystyczne jako prorok nowej
sztuki, obejmując redakcję Życia (przy współpracy S. Wyspiańskiego), aż
do upadku pisma 1900.
Otaczała go atmosfera skandalu, m.in. z powodu rozbicia małżeństwa J.
Kasprowicza, ekscesów alkoholowych i erotycznych wątków w twórczości.
Następnie przebywał kolejno w: Warszawie (1901-1904), Monachium
(1906-1916), Poznaniu (1919-1920), Gdańsku (1920-1924), gdzie był
inicjatorem otwarcia polskiego gimnazjum.
1924 przeniósł się do Warszawy, zostając urzędnikiem kancelarii
prezydenta RP. Zwolennik idei modernistycznych w radykalnej postaci,
m.in. hasła "sztuka dla sztuki", lansował koncepcję "nagiej duszy",
wyzwolonej z ograniczeń "filisterskiej" moralności i więzów racjonalizmu.
Życie ludzkie postrzegał w kategoriach tragizmu, jako nieustanny
konflikt "duszy" i "mózgu", uwikłania w problemy seksu oraz skrajnego
indywidualizmu.
Tezy owe wyłożył m.in. w manifeście Confiteor (1899), zbiorze Na drogach
Duszy (1900), a także w cenionych wówczas poematach prozą:
Totenmesse (1893, wersja polska Requiem aeternam 1904), Vigilien
(1895, wersja polska Z cyklu Wigilii 1899), De Profundis (1995, wersja
polska 1900), Nad morzem (1899), Androgyne (1900), gdzie eksponował
stany patologiczne i swoistą metafizykę.
Popularność zdobyły powieści: Homo ludens (wersja niemiecka 1895-
1896, wersja polska 1901), Satans Kinder (1897, wersja polska Dzieci
Szatana 1899), trylogia: Synowie ziemi (1904-1911), Mocny człowiek
(1912-1913), Dzieci nędzy (1913-1914), a także powieść Krzyk (1917, S.
Przybyszewska). Nie wytrzymały one próby czasu, głównie z powodu
niedociągnięć artystycznych i zbyt jednostronnego związania z modnym
wówczas stylem modernistycznym.
Autor licznych dramatów, np. Złote runo (1901), Goście (wystawienie 1901,
wydanie 1902), Matka (wystawienie 1902, wydanie 1903), Gody życia
(wystawienie 1909, wydanie 1910), Mściciel (wystawienie i wydanie 1927),
wykorzystujących m.in. nowatorskie osiągnięcia dramatopisarstwa H.
Ibsena, A. Strindberga, M. Maeterlincka.
Przybyszewski stał się bohaterem legendy, która z czasem zbladła, ale
pozostał nadal bardzo znaczącą postacią dla okresu Młodej Polski.
Również m.in. Wybór pism w serii Biblioteki Narodowej (1966), Listy (tom
1-2, 1937-1938, tom 3, 1954).
Polski prozaik, dramaturg, eseista, tworzący również w języku niemieckim.
Jeden z najgłośniejszych pisarzy modernizmu polskiego i
północnoeuropejskiego. Uczył się w niemieckich gimnazjach, następnie
przez jakiś czas studiował architekturę i medycynę w Berlinie.
Tamże w 1892-1893 redaktor socjalistycznej Gazety Robotniczej
przeznaczonej dla polskiej emigracji zarobkowej. Po opublikowaniu cyklu
Zur Psychologie des Individuums (część I Chopin i Nietzsche, część 2 Ola
Hansson, 1892), w którym zawarł modernistyczną koncepcję artysty,
wszedł do środowiska niemiecko-skandynawskiej bohemy artystycznej w
Berlinie, przyjaźniąc się m.in. z A. Strindbergiem i E. Munchem.
1893 ożenił się z Norweżką Dagny Juel. 1898 przyjechał do Krakowa,
przyjęty przez modernistyczne środowiska artystyczne jako prorok nowej
sztuki, obejmując redakcję Życia (przy współpracy S. Wyspiańskiego), aż
do upadku pisma 1900.
Otaczała go atmosfera skandalu, m.in. z powodu rozbicia małżeństwa J.
Kasprowicza, ekscesów alkoholowych i erotycznych wątków w twórczości.
Następnie przebywał kolejno w: Warszawie (1901-1904), Monachium
(1906-1916), Poznaniu (1919-1920), Gdańsku (1920-1924), gdzie był
inicjatorem otwarcia polskiego gimnazjum.
1924 przeniósł się do Warszawy, zostając urzędnikiem kancelarii
prezydenta RP. Zwolennik idei modernistycznych w radykalnej postaci,
m.in. hasła "sztuka dla sztuki", lansował koncepcję "nagiej duszy",
wyzwolonej z ograniczeń "filisterskiej" moralności i więzów racjonalizmu.
Życie ludzkie postrzegał w kategoriach tragizmu, jako nieustanny
konflikt "duszy" i "mózgu", uwikłania w problemy seksu oraz skrajnego
indywidualizmu.
Tezy owe wyłożył m.in. w manifeście Confiteor (1899), zbiorze Na drogach
Duszy (1900), a także w cenionych wówczas poematach prozą:
Totenmesse (1893, wersja polska Requiem aeternam 1904), Vigilien
(1895, wersja polska Z cyklu Wigilii 1899), De Profundis (1995, wersja
polska 1900), Nad morzem (1899), Androgyne (1900), gdzie eksponował
stany patologiczne i swoistą metafizykę.
Popularność zdobyły powieści: Homo ludens (wersja niemiecka 1895-
1896, wersja polska 1901), Satans Kinder (1897, wersja polska Dzieci
Szatana 1899), trylogia: Synowie ziemi (1904-1911), Mocny człowiek
(1912-1913), Dzieci nędzy (1913-1914), a także powieść Krzyk (1917, S.
Przybyszewska). Nie wytrzymały one próby czasu, głównie z powodu
niedociągnięć artystycznych i zbyt jednostronnego związania z modnym
wówczas stylem modernistycznym.
Autor licznych dramatów, np. Złote runo (1901), Goście (wystawienie 1901,
wydanie 1902), Matka (wystawienie 1902, wydanie 1903), Gody życia
(wystawienie 1909, wydanie 1910), Mściciel (wystawienie i wydanie 1927),
wykorzystujących m.in. nowatorskie osiągnięcia dramatopisarstwa H.
Ibsena, A. Strindberga, M. Maeterlincka.
Przybyszewski stał się bohaterem legendy, która z czasem zbladła, ale
pozostał nadal bardzo znaczącą postacią dla okresu Młodej Polski.
Również m.in. Wybór pism w serii Biblioteki Narodowej (1966), Listy (tom
1-2, 1937-1938, tom 3, 1954).